بلاگ سامان ۷۲۴

آشنایی کامل و جامع با سبک معماری اصفهانی

 همانطور که از نام معماری سبک اصفهانی مشخص است آغاز و پیدایش این سبک معماری از شهر اصفهان می باشد. اصفهان به خاطر موقعیت جغرافیایی که دارد دارای سابقه تاریخی دیرینه ای می باشد به طوری که قدمت معماری ساختمان های احداث شده در این استان به قبل از ورود اسلام به ایران باز می گردد. این شهر در برهه ای از زمان در گذشته اقامتگاه پادشاهان دوره هخامنش بوده است. سبک معماری اصفهانی پس از به سلطنت رسیدن صفویان و از زمان قره قویونلوها رواج داشته است و دوره رکود این سبک معماری در زمان پادشاهی محمد شاه بوده است. استفاده از این سبک معماری از زمان سلطنت افشاریان آغاز شده و در دوره قاجار نخستین دوره آن به پایان می رسد.

 

آشنایی با تاریخچه معماری اصفهانی

یکی از درخشان ترین دوره های هنر و معماری ایران دوره صفویه می باشد؛ زیرا ایران در این دوره تمامی زمینه ها همچون معماری و تزئینات، موسیقی و فلسفه رشد و شکوفایی قابل توجهی رخ داده است. معماری اصفهانی در متون غربی به معماری صفوی، قاجاری، افشاری و زند مشهور می باشد. این سبک معماری به مدت زمان بسیار کوتاهی قبل از بوجود آمدن سلسله صفویه باز می گردد.

پس از به قدرت رسیدن اسماعیل یکی از نوادگان شیخ صفی، عارف قرن 8 هجری و در سال 907 هجری قمری سلسله صفویه در شهر تبریز و همزمان با آغاز شدن سلطنت عباس میرزا در سال 995 هجری قمری اصفهان به عنوان پایتخت کشور انتخاب شد. اصفهان در این دوره به آبادانی و شهرت دست یافت و برخی از مهمترین بناهای ایران در آن دوره ساخته شدند.

نیاز به توسعه شهری و ساختمان سازی در این دوره شدت گرفت و مسجدهای با شکوه در کنار کاخ های حکومتی احداث شدند و دیگر بناها همچون مدرسه، حمام، بازار و کاروانسرا نیز در آن دوره احداث شدند. از مهمترین بناهای احداث شده با استفاده از معماری اصفهانی مسجد امام اصفهان، مسجد شیخ لطف الله، میدان نقش جهان، کاخ عالی قاپو و کاخ هشت بهشت می باشند.

معماری اصفهانی تا سال های زیادی همچنان رواج داشت و انحطاط کامل خود را از دوره محمد شاه قاجار تحت تاثیر جریان فرنگی سازی آغاز نمود. از مهمترین بناهایی که در دوره انحطاط معماری اصفهانی بنا شد می توان به مواردی همچون مجموعه ابراهیم خان، مجموعه وکیل، مدرسه و مسجد آقا بزرگ کاشان و شمس العماره اشاره کرد.

 

آشنایی با مهمترین ویژگی های سبک معماری اصفهانی

• در این سبک معماری طرح ها ساده شده اند به طوری که در بیشتر ساختمان های احداث شده با استفاده از معماری اصفهانی فضاها یا به صورت چهارپهلو مشاهده می شوند و یا مستطیل شکل
• در معماری به سبک آذری از هندسه قوی بهره گرفته شده است از این رو طرح های پیچیده در این ساختمان ها مشاهده می شوند و اما در معماری اصفهانی هندسه ساده، شکل ها و خط های شکسته بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است.
• در ساختمان ها میزان برآمدگی ها و تو رفتگی ها تا حد قابل توجهی کاهش یافت اما پس از آن ساخت گوشه های دنج در ساختمان رواج یافت.
• در سبک معماری اصفهانی بهره گیری از اندام ها و اندازه های یکسان در ساختمان سازی رواج یافت.
• در بناهای احداث شده با استفاده از این سبک سادگی طرح ها قابل مشاهده است.

در معماری اصفهانی انواع تاقها و گنبدها مورد استفاده قرار گرفته است. در اکثر ساختمان های احداث شده با استفاده از این سبک نیز گنبدهای گسسته میان تهی به چشم می آیند. در این سبک معماری ابتدا برخی ساخت مایه ها دستخوش تغییرات قرار می گیرند و سپس از آن ها استفاده می شود. استفاده از این روش تا حدودی کیفیت ساختمان را کاهش می دهد و به ساختمان نیز آسیب می رساند.

 

خصوصیات معماری اصفهانی

در معماری اصفهانی از تمامی نمادهای شیوه های قبلی نیز بهره گرفته شده است. در این سبک معماری در مقایسه با سبک های پیشین تنها از کاشی های هفت رنگ در عوض کاشی معرق استفاده شده است. از مهمترین خصوصیات سبک معماری اصفهانی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سادگی پلان ها و طرح ها، طرح ها و پلان ها بسیار ساده می شوند و از شکل های چهارگوش همچون مستطیل و مربع و یا اشکال هندسی شکسته چند ضلعی در ساخت این ساختمان ها بهره گرفته می شود. فرورفتگی ها و برجستگی هایی که در بناهای مختلف همچون مدرسه غیاثیه خرجرد ساخته شده به سبک آذری می بینیم در معماری اصفهانی مشاهده نمی شود.
• از جمله محدودیت های موجود در سبک معماری اصفهانی می توان به مواردی همچون محدودیت زمان و کمبود متخصص اشاره کرد.
• در این سبک معماری از کاشی های خشت بزرگ هفت رنگ در عوض کاشی معرق در آمودها استفاده شده است. مسجد امام که با استفاده از این سبک ساخته شده است در سر در آن از کاشی تراش بهره گرفته شده است اما در بخش داخلی بنا به دلیل طولانی بودن کار از کاشی خشت استفاده شده است.

 

برترین و عالی ترین نمونه ساختمان های احداث شده با استفاده از معماری اصفهانی در مجاورت میدان نقش جهان قرار گرفته اند. در میدان نقش جهان اصفهان بناهایی همچون مسجد امام خمینی، مسجد شیخ لطف الله، عمارت عالی قاپو، سر در و بازار قیصریه واقع شده اند. هر یک از این بناها دارای مجموعه هایی در اطراف خود می باشند که در دوران پادشاهان صفوی کاربرد مستمر داشته اند. کاخ عالی قاپو و تمامی ملحقات آن از جمله ساختمان توحید، خانه و کاخ چهل ستون آثار بسیار دیدنی هستند که با استفاده از سبک معماری اصفهانی ساخته شده اند.

تزئینات غیر سازه در سبک معماری اصفهانی

در معماری اصفهانی با الهام گرفتن از رستاخیز هنری و متناسب با ساختار کالبدی بناها آمودها و تزئینات غیر سازه به روش های نوین اجرا می شود.

 

کاشی های هفت رنگ

یکی از ابداعات و نوآوری ها در دوره عباسی کاشی های هفت رنگ می باشند که پس از دوره طولانی معرق کاری در معماری ایرانی و در بناهای کلاسیک مورد استفاده قرار گرفتند. صفحه های نقش دار و به هم پیوسته کاشی نما و ترک های گنبدها به صورت نگاره دار که دارای رنگ های بدیع و گل و بوته استیلیز شده هستند با استفاده از نقش های اسلیمی و هندسی تزئین می شوند.

این کاشی ها در مقایسه با کاشی های معرق دارای دوام و طول عمر کمتری هستند اما ترکیب نقش ها و رنگ آن ها دارای جلوه های زیباشناختی هستند و دارای مختصات شیوه معماری هنری اصفهانی هستند که با آغاز دوره عباسی و پس از آن در بسیاری از بناهای کلاسیک ایران مورد استفاده قرار گرفته است.

بر اساس گفته های گدار که کاشی های این دوره را به خوبی می شناسد این نوع کاشی ها دوام و ارزش کاشی های معرق را ندارند اما از آنجا که هدف از تولید آن ها این بوده که بنا در نگاه عمومی آبی به نظر برسد این کاشی ها از محبوبیت بیشتری برخوردار هستند. از آنجا که در سطح خارجی گنبدها برای رویارویی با عوامل جوی به دوام بیشتری نیاز داریم از این نوع کاشی اغلب استفاده نشده است.

از دیگر تزئینات غیر سازه ای در معماری اصفهانی می توان به رنگ پوشش ها، نقش های دیوار، نورپردازی، آیینه کاری و گچ بری، آجر چینی و آمودهای چوبی اشاره کرد.

نورپردازی در سبک معماری اصفهانی به گونه ای است که تنظیم نور با توجه به جهت تابش آفتاب و رعایت سنت درون گرایی در بناهای ایرانی انجام گرفته است. در اطراف گردن بلند گنبدها نورگیرهایی قرار گرفته است تا سنگینی نما متعادل شده و نور کافی و غیر مستقیم به داخل بنا راه یابد.

آشنایی با بناهای مهم ساخته شده با استفاده از سبک معماری اصفهانی

همانطور که گفتیم در دوره های زمانی مختلف بناها و ساختمان های مهم بسیار زیادی با بهره گیری از این سبک معماری ساخته شده اند که در ادامه قصد داریم هر یک از آن ها را به طور مختصر معرفی نماییم.

معماری اصفهانی و کاخ عالی قاپو

یکی از بزرگترین میدان های جهان که تعدادی از مهمترین بناهای معماری اصفهانی در اطراف آن احداث شده اند میدان نقش جهان اصفهان می باشد. یکی از مهمترین بناهایی که در مجاورت میدان نقش جهان احداث شده است کاخ عالی قاپو می باشد. این کاخ در اوایل قرن 11 هجری قمری به دستور شاه عباس اول احداث شده است و برای اداره امور کشور مورد استفاده قرار گرفته است. این کاخ که دولتخانه مبارکه نقش جهان نیز نامیده می شود کاخ عظیمی است که در بخش غربی میدان نقش جهان و روبروی مسجد شیخ لطف الله احداث شده است. این کاخ بر پایه بنایی که به دوره تیموریان تعلق دارد احداث شده است که به طور کلی دارای 6 طبقه می باشد و ارتفاع آن به 48 متر می رسد. کل این بنا با استفاده از سنگ سماق احداث شده است و هر طبقه از آن دارای ویژگی های خاص و منحصر به فرد خود می باشد که از جمله این ویژگی ها می توان به دیوار نگاره های رضا عباسی و شاگردانش اشاره کرد.

 

مسجد امام اصفهان احداث شده به سبک معماری اصفهانی

یکی دیگر از بناهای بسیار زیبا که استفاده از معماری اصفهانی در شهر اصفهان بنا شده است مسجد امام می باشد. این مسجد در دوره صفویه و در بخش جنوبی میدان نقش جهان احداث شده است. معمار این بنا استاد علی اکبر اصفهانی می باشد. این مسجد که دارای یک میانسرای شش ضلعی می باشد دارای دو مدرسه در بخش جنوبی نیز می باشد. مدرسه سلیمانی و مدرسه ناصری مدارسی هستند که در این مسجد و در زمان شاه سلیمان احداث شده اند. گنبد مسجد به صورت دو پوسته گسسته احداث شده است و تمامی دیوارهای آن، گنبدها و مناره ها با استفاده از کاشی معرق و هفت رنگ تزئین شده اند. این مسجد به عنوان یکی از بهترین آثار کاشی کاری ایرانی شناخته شده است.

 

مسجد شیخ لطف الله

یکی دیگر از بناهای مهم ساخته شده با استفاده از سبک اصفهانی که در بخش شرقی میدان نقش جهان واقع شده است مسجد شیخ لطف الله می باشد. با توجه به تناسبات شاهانه و شالوده وسیع این مسجد به یک نمازخانه خصوصی شباهت قابل توجهی دارد. در دوران شاه عباس این مسجد به افتخار روحانی زمان شیخ لطف الله احداث شده است و معمار این مسجد استاد محمدرضا اصفهانی می باشد.

 

معماری اصفهانی و مسجد شیخ لطف الله

ارتفاع گنبد این مسجد حدود 12 متر است که روی دیوارهای قطور این بنا واقع شده است. استفاده از کاشی کاری های زیبا، اسلیمی های آبی و سفید روی زمینه کرم-قهوه ای همراه با نورگیرهای گنبد برای تزئین این مسجد به آن جلوه زیبایی بخشیده است.

 

مجموعه وکیل شیراز

در ساخت مجموعه وکیل شیراز نیز از سبک معماری اصفهانی بهره گرفته شده است. مجموعه وکیل شیراز به طور کلی دارای بازار، مسجد و حمام می باشد که در سال 1187 هجری قمری احداث شده است. در طرح بازار وکیل از قیصریه لار بهره گرفته شده است اما از آن بازار بزرگتر می باشد. این بازار دارای دو راسته شمالی-جنوبی و شرقی-غربی می باشد.

 

بازار وکیل دارای 5 در بزرگ می باشد که ارتفاع آن ها بیش از 10 متر است. این بازار به عنوان یکی از بازارهای بزرگ ایران شناخته می شود. مساحت مسجد وکیل به حدود 20 هزار متر مربع می رسد. این مسجد دارای یک شبستان بزرگ با 48 ستون می باشد که ابعاد آن 50 در 100 می باشد. این مسجد به عنوان یکی از مسجدهای باشکوه ایران شناخته می شود.

 

مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان

یکی دیگر از مهمترین بناهای ساخته شده با استفاده از سبک معماری اصفهانی مسجد و مدرسه آقا بزرگ کاشان می باشد. سال احداث این دو بنا به 1268 هجری قمری باز می گردد. این دو بنا علاوه بر کاربندی ها و یزدی بندی های بسیار زیبا دارای ویژگی های بسیار مهم و با اهمیت می باشند که از جمله این ویژگی ها می توان به موارد زیر اشاره کرد.

مجموعه آقا بزرگ و معماری اصفهانی

گنبد مسجد آقا بزرگ کاشانی روی مجموعه ای از ستون ها قرار گرفته است که از سه سمت دیوار ندارد. از این رو گنبدخانه این مسجد دارای فضای بسیار باز می باشد.

مدرسه آقا بزرگ کاشان نیز نیم طبقه بالاتر از باغچال واقع شده است و بر همین اساس سه بخش اصلی بنا یعنی مسجد، مدرسه و شبستان های آن به یکدیگر مربوط می باشند. البته به طور مشخص هر سه بخش اصلی این بنا به طور کلی از یکدیگر مجزا هستند.

 

مطالب بیشتر: